Εισαγωγή
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μια αναφορά στη γοητεία του παραμυθιού και στην αξία του σαν εργαλείο μάθησης και αγωγής.
Η παιδαγωγική αξία και συμβολή του παραμυθιού στην προσωπική ανάπτυξη και αγωγή του παιδιού είναι ανεκτίμητη. Σήμερα λόγω έλλειψης χρόνου, αλλά κυρίως λόγω της υπέρμετρης χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων τα παραμύθια έχουν παραμεριστεί. Παρ’ όλα αυτά η παιδική λογοτεχνία ακμάζει και υπάρχουν πλέον πολλές επιλογές για όμορφα και διδακτικά παραμύθια.
Οφέλη Παραμυθιού
Ένα από τα σημαντικότερα οφέλη των παραμυθιών, είναι πως μέσα από την αφήγηση τους, μπορούμε να πραγματευτούμε σοβαρά θέματα που δεν είναι εύκολο να τα συζητήσουμε διαφορετικά με τα παιδιά. Θέματα όπως, η ζήλεια, η αδελφική αντιπαράθεση, ο φθόνος, οι σωματικές αδυναμίες, οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, η απώλεια αγαπημένων προσώπων. Η μαγεία των παραμυθιών «όχι μόνο δεν αποκρύπτει την πραγματικότητα των κοινωνικών σχέσεων, αλλά την αποκαλύπτει με το να τις κατονομάζει, να “σκληραίνει” τις γραμμές τους» (Jean, 1996). Σύμφωνα με τον Bettelheim, είναι χαρακτηριστικό των παραμυθιών να δηλώνουν ένα υπαρξιακό δίλημμα με συντομία και ευστοχία. Αυτό επιτρέπει στο παιδί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στην πιο ουσιώδη του μορφή, ενώ μια πιο μπερδεμένη μορφή θα του δημιουργούσε σύγχυση. Η προσέγγιση με ψυχαναλυτική ματιά μας βοηθά να δούμε αυτές τις συναισθηματικές διακυμάνσεις και να τις αντιμετωπίσουμε όσο το δυνατό πιο αποτελεσματικά.
Η ταύτιση με τους χαρακτήρες των παραμυθιών δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά από τη μία μεριά να νιώσουν πως είναι ικανά για πράγματα που θεωρούνται αδύνατα και από την άλλη να κατανοήσουν πως οι αδυναμίες τους είναι αποδεκτές και φυσιολογικές. Η δύναμη των παραμυθιών «είναι δύναμη μαγείας, το αδύνατο γίνεται δυνατό, οι μεταμορφώσεις αποτελούν κοινό τόπο, οι χειρότερες δοκιμασίες ξεπερνιούνται νικηφόρα από τον ήρωα με τον οποίο ταυτιζόμαστε στις περισσότερες περιπτώσεις» (Jean, 1996). Καθώς το παραμύθι είναι γεμάτο συμβολισμούς, το παιδί οδηγείται κι αυτό σε δικούς του συμβολισμούς κατορθώνοντας να ενώσει τον πραγματικό κόσμο με εκείνο του παραμυθιού (Δαμιανού, 1996). Επίσης, συνηθίζει να ταυτίζεται με εκείνο το χαρακτήρα στον οποίο βρίσκει στοιχεία της προσωπικότητάς του, κοινά σημεία της ιδιοσυγκρασίας του και των υποσυνείδητων σκέψεών του, αυτό που ο N. Holland ονομάζει «Ταυτότητα».
Ακόμα, τα παιδιά από πολύ μικρά συνειδητοποιούν ότι η γραπτή γλώσσα συνιστά έναν κώδικα, γεγονός που λειτουργεί καταλυτικά στην αλληλεπίδραση με τα γραπτά κείμενα και στις μετέπειτα αναγνωστικές τους εμπειρίες. Καθώς αντιλαμβάνονται ότι ο προφορικός λόγος μπορεί να μετατραπεί σε γραπτό και το αντίστροφο, ξεκαθαρίζουν πολλοί προβληματισμοί σχετικά με την ανάγνωση που ενδέχεται να κατακλύζουν το μυαλό τους, στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν μια τόσο περίπλοκη διαδικασία (Γιαννικοπούλου, 1998, Μουσιάδου, 2009).
Αποκτούμενες γνώσεις
Ανάλογα με την ποσότητα και την ποιότητα των αναγνωστικών εμπειριών που βιώνουν στο οικογενειακό περιβάλλον, τα παιδιά αποκτούν ορισμένες γνώσεις αναφορικά με την ανάγνωση και οι οποίες είναι θεμελιώδεις για την κατάκτηση της αναγνωστικής διαδικασίας. Αυτές οι γνώσεις συνοπτικά αφορούν τα ακόλουθα σημεία ( Γιαννικοπούλου, 1998, Μουσιάδου, 2009):
- Διαβάζουμε το κείμενο και όχι την εικόνα
- Διαβάζουμε από τα αριστερά προς τα δεξιά και από επάνω προς τα κάτω
- Υπάρχει αντιστοιχία γραπτού και προφορικού λόγου
- Ένα βιβλίο έχει αρχή και τέλος
- Ο γραπτός λόγος έχει σταθερότητα
- Η γραπτή γλώσσα εξυπηρετεί κάποιο σκοπό
- Ένα κείμενο απαρτίζεται από ξεχωριστές λέξεις
- Τα γράμματα διακρίνονται σε κεφαλαία και πεζά
Το παραμύθι και η σχέση γονέα-παιδιού
Όταν ο γονιός αφηγείται ένα παραμύθι στο παιδί, η σχέση τους ενισχύεται. Είναι μία στιγμή ζεστασιάς και συναισθηματικής εγγύτητας. Μία στιγμή που ο γονιός «διαλέγεται» με το παιδί. Είναι η στιγμή που μπορεί ο γονιός να «αφουγκράζεται» το παιδί του. Τα οφέλη του παραμυθιού τόσο για το παιδί όσο και για τη σχέση με το γονιό του ενδυναμώνονται όταν η ώρα του παραμυθιού είναι συγκεκριμένη, σαν ένα τελετουργικό (π.χ. το βράδυ πριν τον ύπνο στο δωμάτιο του παιδιού). Καλό θα ήταν η τελετουργία αυτή να εμπλουτίζεται, όπως για παράδειγμα ο γονιός να ζητά από το παιδί να αποφασίσει για την επόμενη κίνηση του ήρωα ή να φτιάξουν μαζί μία ιστορία από την αρχή. Σε αυτήν την περίπτωση η αφήγηση γίνεται πιο διαδραστική. (Fleer&Hammer, 2013; Blake&Maiese, 2008).
Το παιδί κινητοποιείται νοητικά και φαντασιακά μέσα από τον παραμυθιακό λόγο και την εικόνα. Ο γονιός στα μάτια του παιδιού αποκτά ενεργό ρόλο και τον οδηγεί στον κόσμο των συμβόλων.
Επίλογος
Κλείνοντας, τα παραμύθια είναι διαχρονικά και έχουν παγκόσμια εμβέλεια καθώς σε αυτά συναντάμε πανάρχαια αρχέτυπα της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας. Οι δράκοι, οι βασιλιάδες, οι πριγκίπισσες, οι μάγισσες, οι μητριές, τα ξωτικά είναι λίγα μόνο παραδείγματα. Τέλος, το σημαντικότερο που μένει μετά το τέλος μιας αφήγησης, είναι το αίσθημα της τέρψης, της ελπίδας. Η ελπίδα που αποτελεί το βασικό σύμμαχο στη ζωή ενός ανθρώπου είναι πάντα ζωντανή. Όπως λέει ο Άγγλος συγγραφέας G.K. Chesterton: “Τα παραμύθια είναι κάτι παραπάνω από αληθινά, όχι επειδή μας λένε ότι υπάρχουν δράκοι αλλά για να μας πούνε ότι μπορούν να ηττηθούν οι δράκοι”.
Παπανικολάου Ίλια
Βιβλιογραφία:
Fleer, M., & Hammer, M. (2013). Emotions in Imaginative Situations: The Valued Place of Fairytales for Supporting Emotion Regulation. Mind, Culture & Activity, 20(3), 240–259. http://doi.org/10.1080/10749039.2013.781652
Γιαννικοπούλου, Α. Α. (1998). Από την προανάγνωση στην ανάγνωση. Αθήνα: Καστανιώτη.
Μουσιάδου, Ε. (2009). Βιωματική και Γραμματισμός στο Νηπιαγωγείο.
Neuman, B. S. (1996). Children Engaging in Storybook Reading: The Influence of Access to Print Resources, Opportunity, and Parental Interaction. Early Childhood Research Quarterly.