Μετά από μία μακροχρόνια και περιπετειώδη πορεία το παιχνίδι πλέον αναγνωρίζεται ως φυσική ανάγκη αλλά και ως δικαίωμα των παιδιών της πρωτοσχολικής ηλικίας (Γκουγκουλή & Κούρια, 1999). Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (όπ.αναφ.στο Χουιζίνγκα, 2010): «Πρέπει να ζει κανείς τη ζωή σαν παιχνίδι, παίζοντας ορισμένα παιχνίδια, προσφέροντας θυσίες, τραγουδώντας και χορεύοντας, και τότε θα μπορέσει να εξευμενίσει τους θεούς, να υπερασπίσει τον εαυτό του από τους εχθρούς του και να νικήσει στον αγώνα». Τα παραπάνω λόγια του Πλάτωνα, αντιστοιχούν σε μία προσπάθειά του να ορίσει το σωστό τρόπο ζωής, αποδεικνύοντας έτσι τη σημασία του παιχνιδιού για τη ζωή του ανθρώπου.
Στο Νηπιαγωγείο πλέον, το παιδί μαθαίνει να παίζει ενώ οι δραστηριότητες εργασίας και παιχνιδιού εναλλάσσονται, σε τέτοιο βαθμό, ώστε δύσκολα διακρίνονται οι πρώτες από τις δεύτερες»
Χαρακτηριστικά του ελεύθερου παιχνιδιού
Τα παιχνίδια με ρόλους, μιμητικά ή δραματικά παιχνίδια, αποτελούν μία συχνή κατηγορία παιχνιδιού των παιδιών πρωτοσχολικής ηλικίας. Βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η μεταμόρφωση των παιδιών σε ρόλους που συναντώνται κυρίως στην πραγματική ενήλικη ζωή (οικογένεια, επαγγέλματα, κ.α). Στα παιχνίδια με ρόλους τα παιδιά καθορίζουν τους κανόνες μόνα τους. Το σημαντικό είναι η επίτευξη της συλλογικότητας εφόσον τα παιδιά παύουν να παίζουν το ένα απλώς δίπλα στο άλλο αλλά παίζουν πλέον μαζί. Τονίζεται επιπρόσθετα η λειτουργία του παιχνιδιού με κανόνες ως προάσκηση για όσα καθήκοντα θα ανατεθούν στο παιδί στη σχολική εκπαίδευση. ς, οδηγούμενα από την «κοινωνική τους πείρα».
Όσο προχωρεί η ανάπτυξη του παιδιού, τα παιχνίδια γίνονται συνθετότερα πιο οργανωμένα αφού διέπονται από κανόνες, ενώ παράλληλα μεταβάλλονται σε δραστηριότητες που έχουν συγκεκριμένο σκοπό (Νόβα-Καλτσούνη, 1996: 136). Βασικά στοιχεία του παιχνιδιού με κανόνες είναι η ύπαρξη συμπαικτών, η αρμονική συνεργασία για την επίτευξη ενός στόχου, η κατανομή καθηκόντων και ο ορισμός αρχηγού, η τήρηση των κανόνων και γενικά η δημιουργία ενός πνεύματος υπευθυνότητας και συνεργασίας περιορισμού και οργάνωσης.
Ο ρόλος και η σημασία του παιχνιδιού
Ο ρόλος και η σημασία του παιχνιδιού για την πρωτοσχολική ηλικία έχει τονιστεί ιδιαίτερα ουκ ολίγες φορές από πολλούς παιδαγωγούς, κοινωνιολόγους, αλλά και παιδοψυχολόγους.
Το παιχνίδι θεωρείται το βασικότερο μέσο για τη σωματική, πνευματική, ηθική, γλωσσική και αισθητική ανάπτυξη του παιδιού και γενικότερα για τη συνολική εξέλιξη της προσωπικότητάς του ( Κιτσαρά, 2001:198-203).
- Το παιχνίδι, όντας άρρηκτα συνδεδεμένο με την κίνηση, βοηθάει τα παιδιά να κατανοήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει το σώμα τους, να επικοινωνήσουν με αυτό, αυξάνοντας έτσι την αυτοπεποίθησή τους.
- Τα παιχνίδια είναι απαραίτητα τόσο για τη σωματική όσο και για την ψυχική υγεία του παιδιού, γι’ αυτό και όχι τυχαία, συχνά αποκαλούνται οι «ψυχικές βιταμίνες» του (Τσιαντζή, 1996:85).
- Σημαντικός είναι και ο ρόλος του παιχνιδιού για τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού καθώς αποτελεί ανεξάντλητη πηγή μάθησης και λειτουργεί ως μέσο μετάδοσης νέων γνώσεων και διεύρυνσης του νοητικού του ορίζοντά.
- Ταυτόχρονα, λειτουργεί ως μέσο επικοινωνίας, κοινωνικοποίησης και κοινωνικής αγωγής, κοινωνικής προσαρμογής και συμμετοχής αλλά και βελτίωσης της συμπεριφοράς του παιδιού μέσα από την εκμάθηση του σεβασμού και της υποταγής στους κανόνες του παιχνιδιού.
- Στο πλαίσιο αυτό, αξιοσημείωτη είναι η συνεισφορά του και στη συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού καθώς μέσα από αυτό εξωτερικεύει το τεράστιο ρεπερτόριο των συναισθημάτων του και ανακουφίζεται από τα ιδιαίτερα αρνητικά συναισθήματα της αγωνίας, της έντασης και του άγχους.
- Ο ρόλος του παιχνιδιού είναι αναμφισβήτητος και για τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού που συμβαδίζει με τη συνολική, γνωστική του ανάπτυξη. Αρχικά με το μοναχικό, μιμητικό παιχνίδι, τα παιδιά μιμούνται τους ήχους της γλώσσας των οικείων τους ενηλίκων και αργότερα, εμπλεκόμενα σε διαλόγους που αναπτύσσονται γύρω από το οργανωμένο παιχνίδι, αυξάνουν το λεξιλόγιό τους και ειδικότερα την ικανότητα επικοινωνίας τους.
- Τονίζεται και η σημασία του παιχνιδιού ως μέσου αισθητικής διαπαιδαγώγησης αφού συνδέεται άρρηκτα με τη δημιουργική φαντασία, την ανύψωση της σκέψης, την έννοια του ρυθμού και της ομορφιάς και την ανάπτυξη των καλλιτεχνικών αισθήσεων (βλ. και Τσιαντζή, 1996:84).
Η θέση του παιχνιδιού στη σύγχρονη εποχή
Στη σύγχρονη εποχή της τεχνολογικής ανάπτυξης και του υπερκαταναλωτισμού το παιχνίδι συνδέθηκε με την ψυχαγωγία και ταυτίστηκε με ένα ισχυρό φάρμακο ενάντια στην πλήξη και την ανησυχία (βλ. και Mauriras Bousquet, 1993: 31). Στο πλαίσιο αυτό προωθούνται συγκεκριμένοι τύποι παιχνιδιών όπως: τυχερά παιχνίδια, αθλητικοί ή πνευματικοί αγώνες με χρηματικό έπαθλο, ή και παιχνίδια στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Πέρα από την εξάρτηση που δημιουργούν αυτού του τύπου τα παιχνίδια, εξάρτηση που διαφέρει κατά πολύ από το ελεύθερο πνεύμα των παραδοσιακών παιχνιδιών, τονίζουμε και τον κίνδυνο των βασικών παρορμήσεων που καλλιεργούν στα παιδιά, κυρίως για την εφηβική και μεταεφηβική περίοδο ανάπτυξης, με αναμφισβήτητο τον αρνητικό αντίκτυπο για τις μελλοντικές ζωές τους (επιθετικότητα, κατοχή, κυριαρχία, παθητικότητα).
Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία περισσότερο από κάθε εποχή φαίνεται να έχει ανάγκη από επιστροφή στο αυθεντικό, παραδοσιακό παιχνίδι για τη δημιουργία μελλοντικών ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών.
Ποσότητα η ποιότητα στα παιχνίδια που αγοράζουμε;
Όσα περισσότερα παιχνίδια περιβάλλουν ένα παιδί, τόσο περισσότερο εκείνο αδυνατεί να τα εκτιμήσει και να συγκεντρώσει την προσοχή του, με συνέπεια τη μείωση της δημιουργικότητάς του.
Οι ερευνητές συμβουλεύουν τους γονείς να απομακρύνουν την πληθώρα των παιχνιδιών από τους χώρους όπου παίζουν τα παιδιά και να τους δίνουν κάθε φορά ένα μικρό αριθμό παιγνιδιών, τα οποία μπορεί να εναλλάσσονται κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Έτσι, τα παιδιά θα γίνουν πιο συγκεντρωμένα, επινοητικά και δημιουργικά.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τολέντο στο Οχάιο, με επικεφαλής τη δρα Κάρλι Ντάους, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Infant Behaviour and Development, σύμφωνα με τη βρετανική «Τelegraph», μελέτησαν 36 νήπια, τα οποία κλήθηκαν να παίξουν, επί μισή ώρα, είτε με τέσσερα παιγνίδια είτε με 16.
Διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά ήταν περισσότερο δημιουργικά, όταν έπαιζαν με τα λίγα παιχνίδια. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε πως αυτά τα παιδιά όχι μόνο έπαιζαν διπλάσια ώρα με το κάθε παιχνίδι, αλλά εφεύρισκαν περισσότερους τρόπους για να το χρησιμοποιήσουν.
Αδιαμφισβήτητα, είναι γεγονός, πως το παιχνίδι διευκολύνει την επικοινωνία των γονέων με τα παιδιά, ενδυναμώνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη μεταξύ τους σχέση. Όταν οι γονείς παρατηρούν τα παιδιά τους να παίζουν ή συμμετέχουν στο παιχνίδι τους, αποκτούν μία μοναδική ευκαιρία ώστε να καταλάβουν το πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους. Έτσι, μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες τους, τα συναισθήματά τους και τις σκέψεις τους και με αυτόν τον τρόπο να συνεργαστούν αποτελεσματικά μαζί τους και να έρθουν πιο κοντά τους.
Πόση ώρα να αφήνω το παιδί μου να παίζει με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια;
Το ιδανικό θα ήταν τα παιδιά μας να παίζουν σε όμορφα καταπράσινα πάρκα με συνεχείς δραστηριότητες έξω από το σπίτι. Αλλά στον πραγματικό κόσμο αυτό είναι δύσκολο.
Μπορούμε όμως να εξασφαλίσουμε ότι θα περνάνε ένα μέρος του χρόνου τους εκτός σπιτιού και ότι θα κάνουν και άλλα πράγματα στον ελεύθερο χρόνο τους, όπως για παράδειγμα να διαβάζουν παραμύθια, να μαθαίνουν μουσική και να κατασκευάζουν πράγματα από την φαντασία τους με καθημερινά υλικά.
Αλλά πρέπει να τους επιτρέπουμε να παίζουν και ηλεκτρονικά παιχνίδια διότι τα παιδιά έχουν ανάγκη να χαλαρώνουν. Είναι θέμα ισορροπίας. Δεν τα αφήνουμε να παίζουν ηλεκτρονικά όλη μέρα, με τον ίδιο τρόπο που δεν τα ταΐζουμε συνέχεια γλυκά.
Οι παιδίατροι στις ΗΠΑ προτείνουν στους γονείς να μην έχουν τα παιδιά κάτω των 18 μηνών οποιαδήποτε επαφή με κάθε είδος οθόνη, ενώ, για τις ηλικίες από 5 ετών και πάνω προτείνουν μία ώρα το ανώτερο.
Η σωστή χρήση των τεχνολογικών μέσων με 4 απλές συμβουλές
Τέλος, παρακάτω αναγράφονται 4 συμβουλές που δίνει η ψυχολόγος Λιζέτα Λιούρτα για τη σωστή χρήση των τεχνολογικών μέσων ώστε οι γονείς να μπορέσουν να θέσουν όρια στα παιδιά τους:
- Δημιουργείστε από κοινού με τα παιδιά σας, ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα δραστηριοτήτων στο οποίο θα εντάσσεται και η ενασχόληση με τις τεχνολογικές συσκευές οριοθετημένα αλλά και ισότιμα με τις άλλες δραστηριότητες. Είναι γενικά ευκολότερο να τα αποσπάσετε από την οθόνη αν συμφωνήσετε μαζί τους έναν προκαθορισμένο χρόνο παιχνιδιού πριν ξεκινήσουν το παιχνίδι.
- Ελαττώστε την χρήση των τεχνολογικών μέσων κάθε φορά που τα παιδία, έχουν ελεύθερο χρόνο ή δεν ξέρουν τι να κάνουν καθώς έτσι τα μετατρέπουν σε ένα διανοητικό δεκανίκι.
- Προσπαθήστε να μην χρησιμοποιείτε την απαγόρευση της χρήσης των τεχνολογικών συσκευών ως τιμωρία στα παιδιά μιας και μ’ αυτόν τον τρόπο μεγεθύνουν τη σημαντικότητά τους και τα κάνουν να φαντάζουν πιο δελεαστικά.
- Τέλος, αρχίστε να χρησιμοποιείτε οι ίδιοι τα τεχνολογικά μέσα με σωστό τρόπο έτσι ώστε να αποτελέσουν ένα καλό πρότυπο για τα παιδιά σας.
Σε μια εποχή που οι οθόνες είναι μέρος της καθημερινότητας μας και υπάρχουν παντού, είναι αδύνατον να τις αποφεύγουμε εντελώς. Σύμφωνα με νέες ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, οι γονείς θα πρέπει να είναι πιο συνετοί όταν δίνουν mobile συσκευές για να αποσπάσουν την προσοχή των παιδιών προσχολικής ηλικίας, καθώς η χρήση τους μπορεί να είναι επιζήμια για την «κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη».
Μέχρι το σημείο που θα έχουμε σωστά κριτήρια αξιολόγησης με γνώμονα την έρευνα για την καταλληλότητα των οθονών για τα νήπια, το καλύτερο είναι να ελαχιστοποιήσουμε την αλληλεπίδραση των παιδιών με αυτές και να δώσουμε βάρος στην φυσική επαφή.
Δώστε, λοιπόν, στα παιδιά σας ευκαιρίες για «πραγματικό» παιχνίδι και ευχάριστες στιγμές που θα χαραχτούν ανεξίτηλα στην μνήμη τους!
Παπανικολάου Ίλια
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Κιτσαράς, Γ. (2001). Προσχολική Παιδαγωγική. Αθήνα.
Γκουγκουλή, Κ. & Κούρια, Α. (Επιμ.). (1999). Παιδί και παιχνίδι στη νεοελληνική κοινωνία (1η έκδ.). Αθήνα, Καστανιώτη
Νόβα – Καλτσούνη, Χ. (1996). Κοινωνικοποίηση: Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου. Αθήνα: Gutenberg
Σμαραγδά – Τσιαντζή, Μ. (1996). Αγωγή της προσχολικής ηλικίας. Αθήνα: Gutenberg.
iefimerida.gr
https://tvxs.gr/news/paideia/paidia-kai-video-games-odigos-epibiosis-gia-goneis
https://www.protothema.gr/paidi/article/738582/pros-goneis-ohi-polla-paihnidia-sta-paidia-tous-steroun-ti-dimiourgikotita-/
http://www.xronos.gr/arthra/tehnologia-kai-paidia-i-nea-pragmatikotita